De overschatte markt

Stel je voor dat je, aan boord van een cruiseschip, schipbreuk lijdt en met nog een paar honderd overlevenden aanspoelt op een onbewoond tropisch eiland. Wat zou je doen? Ik bedoel: wat zouden jullie gaan doen, met zijn allen, nadat je de situatie in kaart had gebracht? Zou je diepe gaten gaan graven, op zoek naar olie en gas? Zou je de inlandse varkentjes gaan fokken tot je er drie miljoen van had? Zou je elkaar gaan opbellen met een aanbod om van energieleverancier te wisselen?

Nee, integendeel. Mensen die dat soort dingen zouden doen zou je waarschijnlijk veilig opbergen. Voor hun eigen bestwil.

Wat je wel zou gaan doen, is zorgen voor veilige en comfortabele huisvesting en voor een betrouwbare voedselvoorziening. Daarna komen een schooltje en een “ziekenhuis”. Lees Robinson Crusoe er maar op na, of een willekeurig ander boek in het genre. O ja, je zorgt er met elkaar ook voor dat ieders talenten zo goed mogelijk benut worden. Dan is de gezamenlijke “productie” optimaal en levert iedereen een zinvolle bijdrage.

Maar als het eiland heel groot is, laten we zeggen zo groot als de hele aarde, en de bevolking groeit tot een paar miljard, dan kunnen we dat soort dingen niet meer met elkaar regelen. Gelukkig is in 1776, behalve de Verenigde Staten, ook De Markt uitgevonden. Als iedereen gewoon doet waar hij zin in heeft, dan zorgt De Markt ervoor dat het resultaat precies hetzelfde is als wanneer we met elkaar zouden bepalen wie het beste wat kon doen. Het lijkt wel magie. Het enige wat we hoeven te doen is De Markt de ruimte geven.

Dat is in het kort wat de meeste politici hebben onthouden van hun schoollessen economie. Niet zo raar, want het overgrote deel van de economen zal zeggen: inderdaad, dat klopt. Er zijn veel mitsen en maren, en je moet allerlei dingen goed regelen, maar in principe klopt dat wel.

Maar ja, als je om je heen kijkt, zie je dat er werkelijk overal op de wereld van alles mis is met huisvesting, voedselvoorziening, onderwijs en gezondheidszorg. Tegelijk zijn er, ook overal, massa’s mensen “werkloos” en nog veel meer mensen doen werk dat nogal ridicuul lijkt zolang er tekorten aan docenten of verpleegkundigen zijn.

En overal op de wereld zeggen politici: “Ja, inderdaad, dat zijn hele belangrijke zaken waar we graag meer aan zouden willen uitgeven, maar helaas, dat kan niet. Daar is geen geld voor. We moeten eerst meer gaten graven, varkens fokken en elkaar opbellen, anders kunnen we dat niet betalen. En vliegen natuurlijk, dat is ook heel belangrijk. Voor de economie.”

“Wat een verstandige minister”, zeggen we dan, in plaats van dat we hem opbergen.

Misschien moeten we De Markt eens gaan zien voor wat het is: een nogal gebrekkig coördinatiemiddel voor als je dingen echt niet op een andere manier kunt regelen.

Dit stuk verscheen eerder in NoordZ, de maandelijkse ondernemersbijlage bij het Dagblad van het Noorden en de Leeuwarder Courant.